J-21 "Jastreb"



Niskokrilni lovac-bombarder i izviđač sa uvlačivim „tricikl” stajnim trapom i jednim motorom. Posle velikog uspeha školsko borbenog aviona Galeba G-2, tokom 60-ih godina je projektovan i uveden u naoružanje snažniji i sa većom nosivosti jednosedi avion namenjen za jurišna i izviđačka dejstva, prilagođen partizanskoj doktrini ratovanja, pod nazivom J-21 "Jastreb". Prvi prototip je poleteo 1965. godine, dok je proizvodnja u fabrici "Soko" Mostar i uvođenje u JRV počelo krajem 1968. godine. Jastreb J-21 je bio drugi mlazni i prvi borbeni avion koji se serijski proizvodio u socijalističkoj Jugoslaviji.

Tokom 70-ih godina prošlog veka Jastrebovi su u lovačko-bombarderskim i izviđačkim eskadrilama postepeno zamenili dotrajale avione zapadnog porekla tipa Tanderdžet, RT-33 i TV-2. Mogli su da polete sa uređenih travnatih pista, dok je slabost bila relativno mala nosivost i udarna moć. Avion je opremljen sa streljačkim naoružanjem u trupu i nevođenim bombama i raketama na podkrilnim nosačima. Bio je osposobljen da dejstvuje i na lake letelice kao što su helikopteri i klipni avioni. Za skoro jednu deceniju koliko je trajala proizvodnja u fabrici "Soko" izrađeno je preko 200 Jastrebova. Prva verzija Jastreb 1, pod zvaničnom vojnom oznakom J-21, bila je čisto jurišna. Za njom se pojavio Jastreb 2 (IJ-21) koji je bio izviđač sa tri aero-foto kamere, i na kraju dvosedi nastavni jurišnik NJ-21. Jastreb je pod oznakom J-1L, isto kao i Galeb, izvožen u Libiju i Zambiju.

Jastreb se dobro pokazao u eksploataciji jer su piloti za kratko vreme osposobljavani za jurišna dejstva u svim meteo uslovima, a posebno je razvijena taktika dejstva sa malih visina. Zbog dobrih letnih osobina avioni tipa IJ-21 odabrani su 1985. godine za prve avione akrobatske grupe "Leteće zvezde", sa kojima je ovaj tim nastupao narednih nekoliko godina. Jastrebovi su tokom građanskog rata na prostorima bivše Jugoslavije korišćeni na skoro svim bojištima.

Jastreb je u jedinicama jugoslovenskog RV-a bio do 1996. godine, kada je deo flote predat Muzeju vazduhoplovstva. Na početku 21. veka zadržani su u operativnoj upotrebi ratnih vazduhoplovstava Republike Srpske i Libije. Jastreb izložen na postamentu ispred glavnog ulaza u muzejsku zgradu (ev.br. 24115, fab.br. 017) proizveden je 4. jula 1970. godine.